İzmir’in Torbalı ilçesinde, SMA Tip 1 teşhisi konulan 1 yaşındaki İkbal bebeğin tedavisi için başlatılan bağış kampanyası, çocuğun babası Umut Kardeş’in gece kulübünde eğlenirken görüntülenmesiyle farklı bir boyut kazandı. Toplumsal medyada ağır tenkitlere maruz kalan baba, yaptığı savunma görüntüsünün akabinde arabasında başından vurulmuş halde bulundu ve kaldırıldığı hastanede hayatını yitirdi. Bu olay toplumsal medyanın gücünü ve tesirlerini yine tartışmaya açtı. SMA hastası bir çocuk için yardım kampanyası düzenleyen bir baba, paylaşılan manzaralarla gaye haline geldi. Bu süreç babanın toplumsal medya üzerindeki yargılanmasına ve trajik bir sona evrilmesine neden oldu. Yaşananlar, toplumsal medyanın sırf bir dayanışma alanı değil, birebir vakitte bir mahkeme salonu ve linç platformu haline geldiğini bir sefer daha gözler önüne serdi.
1.8 MİLYON TOPLANDI
Hatice ile Umut Kardeş’in kızları İkbal Kardeş’e 18 günlükken SMA Tip 1 teşhisi konuldu. Kardeş Ailesi, kızlarının Zolgensma gen tedavisi görebilmesi için valilik onaylı kampanya başlattı. Toplumsal medya aracığıyla da kampanyalarını daha geniş kitlelere yayan aile, vatandaşlar ve sivil toplum kuruluşlarının da takviyesiyle 1 milyon 819 bin dolar topladı.
KARDEŞ AİLESİ DAĞILDI
Ne olduysa bundan sonra oldu. İkbal’in babası Umut Kardeş’in evvelki gece kulübünde eğlendiğini gösteren anlara ilişkin görüntü imgeleri toplumsal medyada paylaşıldı. Baba ağır tenkitlere maruz kaldı. Anne Hatice Kardeş bu görüntü üzerine eşine reaksiyon gösteren bir açıklama yaptı ve toplumsal medyadan paylaştı. Anne Hatice, 4 aydır başka yaşadığını Umut Kardeş hakkında Adana Cumhuriyet Savcılığı’na cürüm duyurusunda bulunduğunu, manzaralarla ilgili inceleme başlatıldığını belirtti. Hatice Kardeş devamında ise şunları dedi:
“Hesaplar bloke olduğu için giriş var, çıkış yok. Umut Kardeş denen şahsa elden para vermeyin. Yalnızca valilik onaylı hesaba atmanızı istiyorum. Yalnızca adaletin yerini bulmasını istiyorum.”
BABA CANINA KIYDI
Sosyal medyada ağır tenkitlere maruz kalan baba Umut Kardeş, kendini savunduğu bir görüntüyü toplumsal medyadan paylaştı ve evvelki gün arabasında başına sıktığı tabanca ile intihar etti. Yakınlarının aracında bulduğu baba Kardeş, kurtarılamadı. Umut Kardeş ölmeden evvel paylaştığı görüntüde “Paraları orada burada yiyor’ diye hepiniz beni suçladınız. Hesabı açın bakın, ben bir kuruş para yemiş miyim? Ben eşimi kovmadım. 6 ay değil, 2 ay bile olmadı. Hengame edip gitmedi. Kardeşiyle birlikte gülerek gitti. Kimse benim hakkımı ödeyemez. Kızım için neler yaptığımı gören gördü. Bu saatten sonra bu dünyada yokum fakat hakkım hiçbirinize helal değil” kelamlarıyla kendini savundu.
BU BİRİNCİ DEĞİL
– ODTÜ mezunu mühendis Mehmet Pişkin, 16 Ekim 2014’te toplumsal medyada paylaştığı görüntünün akabinde intihar etti.
– YouTube fenomeni Cem Korkmaz, Üsküdar’daki meskeninde 2017’de kendini asarak intihar etti.
– Denizli’nin Sarayköy ilçesinde yaşayan Mehmet D. (43), 14 Eylül 2020’de toplumsal medyada yaptığı paylaşımla helallik istedikten sonra kendisini asarak, intihar etti.
– İzmir, Tire’de 2020’de Osman Kut (42), toplumsal medya hesabından yaptığı canlı yayında intihar edeceğini açıkladı ve ömrüne son verdi.
– İstanbul Sultanbeyli’de yaşayan 16 yaşındaki Hasan Can Aşkın, 2022’de toplumsal medyadan canlı yayın yaptıktan sonra ormanlık alanda ağaca astığı iple hayatına son verdi.
– Malezya’da 2019’da 16 yaşındaki bir genç kız, toplumsal medyada ‘Ölmeli miyim?’, ‘Yaşamalı mıyım?’ sorularını yönelttiği ankette yüzde 69’unun oyuyla hayatına son verdi.
– Amerikalı Chris ve Donna Dawley çiftinin oğlu 2015’te intihar etti. Christopher “CJ” Dawley için Facebook ve Instagram’ın ana şirketi Meta ve Snapchat’in ana şirketi Snap’e “haksız yere ölüm” davası açtı.
– Arakan Müslümanları, Myanmar Ordusu’nun etnik paklığına katkıda bulunan nefret telaffuzunu engellemediği gerekçesiyle Meta’ya 150 milyar dolarlık tazminat davası açtı.
– Hollanda’da bir araştırmada intihar eden gençlerin yarısının toplumsal medya bağımlısı olduğu tespit edildi.
– New Mexico Başsavcısı, Meta’yı çocukların cinsel hücumlara uğramaları konusunda bir platform olmak ve gerekli tedbirleri almamakla suçlayan bir dava açtı.
UZMANLAR NE DİYOR
Milliyet’in sorularını yanıtlayan uzmanlar, bu olay üzerinden toplumsal medya dinamiklerinin ruhsal, sosyolojik ve etik boyutlarını ele aldı.
-Üsküdar Üniversitesi Sosyoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Barış Erdoğan: Toplumun bilhassa hasta bir çocuğun babasından beklediği ‘fedakâr ebeveyn’ rolünün ihlali kamuoyunu toplumsal medya üzerinden daha keskin yansılara yönlendirdi. Toplumsal medya günümüz toplumunda kolektif dayanışma ruhunun yanı sıra güçlü bir nezaret ve yargılama alanı olarak fonksiyon görüyor. Merhamet hissiyle desteklenen bir yardım kampanyasında bağışın ‘amacına uygun kullanılıp kullanılmadığı’ konusundaki en küçük kuşku dahi dijital platformlarda büyük bir öfkeye dönüşebiliyor. Burada kelam konusu kişinin gerçekte yardım paralarını hedefi dışında kullanıp kullanmadığını gerçekte bilmiyoruz, kimse bunu araştırma muhtaçlığı bile duymuyor fakat çok kolay yargılıyoruz. Bu öfke süratlice ‘linç’ seviyesine çıkarak maksattaki kişinin toplumsal prestijini yok edebiliyor. Baba intihar etmeden evvel kendisine yöneltilen suçlamalara karşılık olarak yeniden toplumsal medya üzerinden kendini savunan bir içerik paylaştı. Bu paylaşımla toplumsal medyanın bir kere daha mahkeme salonu üzere merkezde olduğunu görüyoruz. Ağır toplumsal baskı, dışlanma ve ‘haksız yargılanma’ duygusu birleştiğinde birey ruhsal olarak ağır bir yük altında kalıyor.
– Klinik Psikolog Aleyna Damla Özcan: Toplumsal medya platformları intihar davranışı üzerinde bir risk faktörü oluşturabilir, âlâ olduğu kadar, güzel olmayan yanları da vardır. Toplumsal medya üzerinden yapılan paylaşımlar ya da kişi özelinde bireye dair yapılan paylaşımların içeriği siber zorbalığa, duygusal badireye, güvensizliğe ve hatta intihar davranışına neden olabilir. Tedbirler alınmalı.
– Toplumsal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi Lideri Prof. Dr. Levent Eraslan: Babanın imajları toplumun vicdanında bir kırılmaya yol açmıştır. Lakin tenkit, insanlık onurunu zedeleyen bir lince dönüşmemelidir. Bu olay, bir yandan ferdî sorumluluk eksikliğini, başka yandan toplumsal linç kültürünün tehlikelerini ortaya koyuyor.
– Siber Güvenlik Uzmanı Osman Demircan: Bosyal medya bizi bir felakete sürüklüyor. Vatandaş toplumsal medyadan değil aileyle irtibata geçerek fiziki görüşme sağlaması daha sağlıklı olur. -EREN KOCA Haber Merkezi
TEDAVİ İÇİN 3 AYDA 1 TOPLANIYOR
Sağlık Bakanlığı, SMA için dünya ölçeğinde tanınan 3 ilacın 3’ünü de çeşitli hallerde pahalandırıyor. Üç ayda bir toplanan ve hem tedavi imkânlarındaki gelişmeleri hem halihazırda tedavi gören hastaların seyrini inceleyen SMA Bilim Kurulu, çeşitli tarihlerde 3 ilacın da birtakım hastalar için kullanılabilir olduğu tarafında görüş verdi lakin tedavilerin evvel ruhsatlandırılması, sonra da devlet ödemesi kapsamına alınması uzun bir süreç.
GÖZLER HASTANEDE
2017’den beri uygulamada olan Sprinraza, Haziran 2023’te Bedeli Ödenecek İlaç Listesi’ne alınarak hastanelerden süratli ve kesintisiz sunulmaya başlandı. Evrysdi ilacının ruhsatı da Ekim 2024’te verildi, geri ödeme kapsamına alınması bekleniyor. Mayıs 2024’te 75 hastanın uğruna yurt dışına gittiği ve başlatılan para toplama kampanyalarının odağı olan gen terapisi Zolgensma ise ruhsat almaya uzak ancak ruhsat için altyapı çalışmaları hızlanıyor. Eski Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 2024 bütçesine ait yaptığı açıklamalarda, gen terapisi için “maliyet sorunu” değil, “uygulama yapılacak merkez sayısının” sorun yarattığını söylemiş ve İstanbul Sancaktepe’de açılacak Hücre ve Gen Terapisi Hastanesi’nde bu uygulamanın yapılabileceğini kaydetmişti. Koca, burada Türkiye’de şu an için mümkün olmayan klinik araştırmaların da yapılması için görüşmelerin yapıldığını duyurmuştu. Bu çerçevede; Sprinraza ve şimdi hangi hastalarda kullanılacağı netleşmeyen Evrysdi ile tedavi imkanlarının güçlenmesi; çok ağır hastaların da klinik çalışma çerçevesinde Zolgensma’yı deneyebilmesi bekleniyor. -HANDE ATILGAN / Ankara –